Sae en castelán

EL CABO DEL MUNDO, a tradución
Hai veces nas que un semella estar agradecido aos deuses, esas criaturas que hai tempo deixaron de existir. Pero acodes a eles para xustificar o que se cadra non ten xustificación. E sucede que logo da travesía no deserto, chega o tempo das flores e a luz, e os anos sufridos e de recollimento xa non son o que eran. Para ben. Entón todo cadra. Adquire sentido. Incluso as horas -moita soidade e escaso tempo, certamente- entregadas a crear unha obra entre catro paredes e sen outra saída que a propia ambición, tan cativa, tan túa, de lograr unha obra galega e orixinal. Pois iso.
Resulta que sae agora, traducida por Bea -tanto esforzo, Li, xa ves que non foi en balde- e na colección Grandes Novelas de Ediciones B, selo de Penguin Random House.  A segunda. E faino como "El Cabo del Mundo" -xa se, xa sei, o nome non lle cadra ao noso topónimo-, por aquel dos dereitos e da lingua de fóra.

Confeso que nunca podería telo imaxinado. Nunca me pasou polo maxín que algo así me estaría pasando hoxe. E agora tería que, obrigadamente, dar as grazas a tantas persoas que me aturaron e creron nas miñas argalladas que vou desistir de tal tarefa. Tamén aos lectores. Todos eles saben do meu sentir.
En fin, que o 21 de xuño do 2018 está aí e sairá á venda. Para os que non me len na nosa lingua, ollo.

achegas bibliográficas

Algunhas fontes consultadas

Normalmente unha novela non sae da nada, e esta moito menos. Ademais do persoal (falo das lembranzas, dos sentimentos, das impresións que provoca captar a vida cos sentidos e logo procesar toda esa "miga" para verterse na escrita) sempre hai achegas manifestas. Sería o que chamamos BIBLIOGRAFÍA. A partir do 2006, moita información arredor da "Memoria Histórica" caeu nas miñas maos e serviume para entender algo do acontecido. Entre as páxinas de autor consultadas ou utilizadas expresamente para escribir “O Cabo do Mundo”, teño por forza que me referir a:

-ACUÑA, X. Enrique, «Un falanxista coruñés dá nome ao principal centro sanitario público. Juan Canalejo e o culto á violencia», na páx.15 da revista A NOSA TERRA, Nº 1.194, do 20 ao 26 de outubro de 2005.
-De AUTOR descoñecido: O que fixeron en Galicia 1936, Edicións A Nosa Terra, colección o Fardel da Memoria, Vigo, 1998.
-GARCÍA DURÁN, Juan, Pola liberdade. A loita antifranquista de Luís Costa, Edicións A Nosa Terra, colección o Fardel da Memoria, Vigo, 2001.
-MÁIZ VÁZQUEZ, Bernardo, Resistencia, guerrilla e represión. Causas e consellos de guerra. Ferrol, 1936-1955, Edicións A Nosa Terra, colección o Fardel da Memoria, Vigo, 2004.
-MOURE MARIÑO, Luís, Arredor da lareira (contos e cavilacións), Edicións do Castro, Narrativa, Sada, 1980.
-MOURE MARIÑO, Luís, La Generación del 36. Memorias de Salamanca y Burgos, Edicións do Castro, Sada, 1989.
-PATIÑO REGUEIRA, Antón, Memoria de Ferro, Edicións A Nosa Terra, Vigo, 2005.
-SAMPIL SÁNCHEZ, Enrique, «A carta do Ruso», pp. 207-218 en CIRCULAR POLO SAVIÑAO, 40 aniversario do Círculo Saviñao, Escairón, 1999.-SOUTO BLANCO, Mª Jesus, «A represión en O Saviñao. 1936-1940», pp. 37-56 en CIRCULAR POLO SAVIÑAO II, 45 aniversario do Círculo Saviñao, Escairón, 2003.
-SOUTO BLANCO, Mª Jesus, «Morir y ser muerto. Estudio de tres casos ejemplares entre los condenados a pena capital en el primer franquismo», pp. 473-499 en SEMATA. Ciencias Sociales y Humanidades, Nº17 ( dedicado a Muerte y ritual funerario en la historia de Galicia).
-SOUTO BLANCO, Mª Jesus, La represión franquista en la provincia de Lugo (1936-1940), Edicións do Castro, serie Documentos, Sada, 1999, 2ª edición.
-TÉLLEZ, Antonio, A guerrilla antifranquista de Mario de Langullo, o Pinche,Edicións A Nosa Terra, colección o Fardel da Memoria, 2ª edición, Vigo, 2001.
-VELASCO SOUTO, Carlos F., Represión e alzamento militar en Galiza, Edicións A Nosa Terra, colección Historia de Galiza, Vigo, 2006.
-V.v.a.a., O 36 na Galiza, Revista A NOSA TERRA, colección A Nosa Historia, Nº1, Vigo, 1987 (2ª ed.).
-V.v.a.a., Os anos despois, Revista A NOSA TERRA, colección A Nosa Historia, Nº2, Vigo, 1987.
-V.v.a.a., Galiza: 1953-1975, Revista A NOSA TERRA, colección A Nosa Historia, Nº5, Vigo, 1988.
-V.v.a.a., Os mártires do 36, Revista A NOSA TERRA, colección A Nosa Historia, Nº7, Vigo, 1996.
Se outras achegas menores non figuran aquí é por non abusar da paciencia dos que poidan ler isto. Que unhas e outras saiban que contribuíron a construír "O Cabo do Mundo".
As fotos estilo "collage" recollen algunhas delas.

Premio da Crítica e 3ª edición

Grazas por ler(me)Nesta entrada só quero dar as Grazas.
Moitas grazas ás mulleres e homes que compoñen a Asociación Española de Críticos Literarios por concederlle a "O Cabo do Mundo" o PREMIO DA CRÍTICA 2010 en Narrativa Galega. Se nun principio e como autor non valorei a súa importancia (feito polo que pido publicamente perdón), tivo que ser alguén que domina o panorama literario galego quen, este verao nos Diálogos de Mariñán, me fixese ver o que de certo representa ter recibido este premio. E tamén moitas grazas aos lectores que mercaron a novela ou falaron ben dela despois de meterse na historia, pois xa anda pola 3ª edición, o que non é moi doado acadar para a maioría dos libros en galego, maiormente cando o autor é "outro clandestino" das nosas letras.
Grazas, ao cabo, por ler(me).
Para quen estea interesado/a, esta é a ligazón á páxina de Edicións Xerais (outro dos grandes culpábeis do suceso)que recolle todo o que vai acontecendo coa novela "O Cabo do Mundo":
http://xerais.blogaliza.org/tag/o_cabo_do_mundo/

xeografía da novela

O Cabo do Mundo
A importancia do espazo físico nesta novela amósase desde o mesmo título. A espectacular paisaxe do Cabo do Mundo que se ve desde a beira do Saviñao configurou en min, xa desde neno, unha idea fixa: este lugar ben merece unha novela. Tíñao en mente.

Agora ben, había que levalo a cabo e, de certo, non serviría calquera historia. Por iso a teima levedou nos recunchos máis agochados do caletre durante anos, ata que, despois de irlle engadindo novas achegas, aló polo ano da Memoria Histórica, no 2006, empecei a arrexuntar e ler material sobre a represión franquista e as actuacións das denominadas “brigadas ou patrullas do amencer”.

Elementos como a presenza de fuxidos polas ribeiras do Miño, a morte e enterramento do Piloto na parroquia de San Fiz, a dureza dos traballos que carretan os homes e mulleres ribeiraos, a propia e dura vida da posguerra no sur de Lugo. Todo debía formar parte da novela, porque é parte do noso. Paisaxe e vida, moi adrede. E visita tras visita por aquelas incríbeis paraxes, foise configurando un espazo físico. Baseado niso, e noutras ideas, púxenme a escribir.

As tres imaxes do Cabo do Mundo amosan unha visión aérea desde Google Earth, un plano do Instituto de Cartografía e unha fotografía tomada desde a ribeira do concello de O Saviñao.

Reiniña

a historia recortada na novela A ligazón a Google Docs que figura ao final desta entrada é o arquivo PDF que contén unhas 40 páxinas que inicialmente formaban parte da novela O Cabo do Mundo e que foron retiradas á hora de editala. Relatan a historia do personaxe nomeado nela como Reina, historia totalmente inventada, por moito que alguén poida establecer similitudes con persoas reais. Para centrar ao lector, ou lectora, engadirei que estaría situada na páxina 228 da edición en papel, cando o aludido lle conta as súas peripecias ao protagonista e narrador da novela, o profesor Carlos Pereiro, e entre eles se establece unha profunda relación de amizade. Esta especie de confesión íntima dun personaxe ao outro explicaría en boa medida certas reaccións posteriores da “parella” que levan ao desenlace e que na novela publicada se cadra non amosan a solidez precisa.

Se a alguén hai que achacar a decisión de eliminar esta historia do formato papel é ao propio autor, ou sexa, a min.

Por moito que ao inicio dese documento ofrezo algunhas xustificacións polas cales finalmente non a incluín nesa primeira edición, de certo que aínda hoxe non sei se fixen ben ou non, pero ofrézoa agora en formato dixital (arquivo PDF) e con certas modificacións ou ampliacións, para que o meu sufrido lector, ou lectora, se ten a ben descargala e lela, reciba outro sofico (termo que sempre empregaba meu pai) para a trama de O Cabo do Mundo.

LIGAZÓN para ler "Reiniña":https://docs.google.com/document/d/1YTZehGSZyf76kHcR11GZmcCNX_PYns5CEe9nCtxQIhU/edit

Entre encoros

De Belesar a Os Peares

A localización espacial sitúase entre os dous encoros realizados na época franquista e que son nomeados na novela. Río arriba do Cabo do Mundo aparece o encoro de Belesar, un grande monstro sostendo a espada de Damocles de millóns de toneladas de auga que chegan ate o mesmo Portomarín.

Calquera deficiencia deste muro de contención ou o exceso de auga por choiva (na imaxe coas comportas completamente abertas por ese problema no ano 2000) podería provocar unha verdadeira catástrofe Belesar abaixo.

Da construción do segundo encoro, o d´Os Peares, na imaxe daquela época, fala o personaxe Gumersindo facendo memoria:
-Pai, de cabreado co mundo, encerellouse cos que se agochaban deste lado, ai si. Por coller unha tallada, vaia. Pero logo, como non vía bocado e eles andaban ao seu, máis ca nada por non marchar a onde non tiña traza, meteuse na obra. Menuda era! A dos Peares, xa sabes. E alá morreu, traballando a eito no encoro. Cando me chegou a nova, funo buscar e alá estaba, todo esmagado. O caso foi que esboroouse unha mura despois dun barreno e caeu do alto da canteira con outros catro que non se sabía nin quen era quen. Atuado quedou. Eu coñecinlle un galocho que mal lle colgaba do pé e así o saquei, pero pola cara nada. Porque aquilo era o acabouse, ai era! A min díxome un día que viña ben ter un traballo. E quixo convencerme. Quixo tal. Andaba xa eu polos vinte e tantos, pero non, non viña ben. Ir fun probar dúas semanas coa marra e o pau ferro ao lombo e volvín para a casa cos cadrís fodidos e catro cadelas no peto que non daban nin para unha ola de purrela. Era todo traballar seguido, co sol a estorriscarche o lombo, maiola pura, asándose cristo! E o peor era os gardas, puta que os deu!, que vixiaban aos presos da guerra e metíanse en se mazabas na pedra ou facías que dabas... E por riba aquela poeira, aquela fogaxe... O inferno, talmente. En canto puiden volvín aquí co rabo entre as pernas disposto a quedar no meu, entre toxos ao lado do rego, a pesar de que subiron a auga e arrasaron co noso. Porque o mundo non, non acaba se te fas cun cubil ao xeito.

A portada de "O Cabo do Mundo"

Idea de Bea, obra de Manuel Balea
De onde saíu esa portada pola que moitos lectores e curiosos preguntan?

Antes de entrar en pormenores, cumprirá dicir que a idea xeral do que podía ser a portada da novela partiu de Beatriz Álvarez. Ela foi quen se puxo en contacto co seu compañeiro de instituto Manuel Balea (fotógrafo que xa realizara a portada de “Se buscabas un deus”) logo de ver un retrato titulado “Adolescente” que tiña colgado nunha web de fotos.

Explicóuselle a idea e puxémonos inmediatamente maos á obra, pois desde a editorial Xerais dábannos escasos dez días debido a que as probas de texto xa estaban concluídas.
Primeiro había que buscar un modelo cunhas faccións especiais e que aceptase posar. Desde o inicio pensamos no meu amigo e compañeiro na EFL Ricardo Vázquez (máis coñecido por Richi). Del é ese perfil da portada con tanta forza na expresión, aínda que por consello de Manuel Balea (coas fotos ás veces lévanse sorpresas) tamén invitamos a outro amigo, César Reboredo, a intentar superar ese “casting”.

Hai que dicir que os dous se comportaron como verdadeiros profesionais deixándose fotografar o que foi preciso na miña casa. Pero como había que ficar cun só rostro, ao final escolleuse o de Richi.

En canto á barca, alá nos fomos Manuel Balea e mais eu a Pincelo, perto do Cabo do Mundo, a tirarlle fotos desde todas as posicións. Debe ser a barca máis fotografada do Miño. A inclusión da escopeta do meu avó Luís (da que poucos se decatan) na traseira barca foi outro elemento latoso.O demais xa consistiu en duro traballo caseiro, fundamentalmente co Photoshop. Neste caso hai que dicir que Manuel Balea tivo unha entrega, ademais do seu bo facer, digna de calquera especialista que cobrase unha elevada suma. Moita lata lle demos Bea e mais eu coas nosas interminábeis suxestións, pois el mandaba borradores por correo electrónico e nós (e tamén el) a facer correccións. Ata que saíu o que saíu: unha portada que, ao parecer, seduce.

Desde aquí a miña noraboa a todos eles.
Aínda que non figure aquí unha foto súa, podedes botar unha ollada na web ao magnífico traballo de Manuel Balea no seguinte enlace: http://photo.net/photodb/member-photos?user_id=1480090

"Una lucha incansable"

autobiografía de O Narote

Despois de anos traballando nel, Galaxia ven de editar o libro autobiográfico de Antonio Nieves Ferreiro baixo o título Una lucha incansable (que substitúe ao inicialmente previsto "La forja de un escaironés").

Recibino a pasada semana e, deseguido, púxenme a ler a historia deste indómito loitador e paisano que "por rebelde ás inxustizas" foi perseguido, condenado, encarcerado e torturado durante a dura represión franquista.

Escrito en castelán (aínda que Antonio utiliza o idioma que mamou desde pequeno, o galego), as súas páxinas son un interesantísimo percorrido polos quefaceres vitais deste escaironés e, especialmente, polos sucesos que o levaron a padecer persecución por, simplemente, ter ideas diferentes aos que gañaron a guerra.

Por moito que algúns sucesos que el recorda chamen poderosamente a atención de calquera que desexe saber e aprender do pasado (por exemplo unha infancia e primeira xuventude marcada pola morte do pai, a actuación que o levou a prisión por negarse a bombardear Asturias durante a Revolución do 34, o estoupido da Guerra Civil e os catro terríbeis anos que pasou escondido, xunto coa detención no ano 50 por unha falsa denuncia do alcalde de Escairón), o certo é que o libro rezuma un marcado carácter de denuncia e revelación sincera do que non desexa que se olvide.

Antonio, arriba á dereita, detido no ano 1934 no cuartel de Aviación de León

Porque Antonio non esquece as que lle fixeron pasar, en cada páxina hai fondas reflexións sobre as ideoloxías, a Ditadura e, tamén, sobre o imposíbel perdón aos que o perseguiron e que, con nomes e apelidos, tiveron e aínda teñen na súa conciencia o mal que fixeron, e non só a el.

Finalmente quero agradecer a deferencia de Antonio (e de Olga, a súa compañeira) por terme enviado o libro e, máis ca nada, por ser capaz de transmitir esa sabiduría vital que só tan tremendas experiencias como conta o libro poden dar.

Noraboa, pois, Antonio, pola túa memoria e pola túa sinceridade.

Cremos que a publicación de Una lucha incansable debería ser un dos eventos socioculturais máis importantes do concello de Escairón, e só lamentamos que o libro non saíse uns anos antes, pois de seguro que tería influído, non sei de que xeito, na elaboración da novela "O Cabo do Mundo".

As cartas do Ruso

A morte de Antonio López Barro

Escribo esta entrada como homenaxe a Antonio López Barro, o Ruso, fusilado ás 8.00 horas do 29 de decembro de 1936 en Lugo. Contaba con 30 anos.

Antes de morrer, na cadea, este escaironés de fortes conviccións ideolóxicas redacta dúas estremecedoras cartas que o noso amigo Enrique Sampil rescata para o público no primeiro volume de Circular polo Saviñao, ano 1999, e que posteriormente María Jesús Souto Blanco amplia nunha separata da Universidade de Santiago co título"Muerte y ritual funerario en la historia de Galicia", do ano 2006.

A primeira das cartas, datada o 16 de decembro dese fatídico ano, está dirixida á Agrupación Socialista do Saviñao, aos que clama pola vinganza como un deber, e fala dos canallas que declararon que el era un perigo para a sociedade e da acusación de que requisou unha radio de forma violenta na casa de Prudencio Moure.

A segunda carta, auténtica historia dunha inxusta reclusión e das condicións que nela se daban, incluída a farsa do xuízo, e rematada unha horas antes do seu asasinato, son as dramáticas "Impresiones de un condenado a muerte a los nueve días de residir en la celda capilla".

Enrique Sampil, quen no mencionado artigo conta os avatares desta carta ata chegar a maos da moza e compañeira de Antonio, Carmucha Losada, remata o seu comentario dun xeito tan claro que nós non temos nada máis que engadir nin retirar:

"Hai que resaltar o risco que correu Antonio López Barro facendo esas acusacións e o amor co que Carmucha conservou eses papeis e as fotografías que ilustran o artigo durante toda a súa vida. Foron escritos en días diferentes coa pretensión de que servisen para facer xustiza, con diferentes lápices de pésima calidade, polo que hai parágrafos case ilexibles, pero son un tesouro para a historia deste pobo, que se debe facer público polo que ten de testemuño dunha barbarie, de lección para as xeracións vindeiras da traxedia que supón un enfrontamento civil e, con democracia en España e definitivamente consolidada a convivencia, de recordo dun veciño do Saviñao".

As barcas do Miño

O vello trafego do río

Na portada da novela aparece unha das escasas barcas (na foto) que aínda hoxe seguen a funcionar no lugar de Pincelo, moi perto do Cabo do Mundo. É aquí onde o Gumersindo, personaxe esencial na historia e que vive retirado nesa incríbel paraxe, exerce de barqueiro ocasional que transporta "atrevidos" entre a ribeira do Saviñao e a de Nogueira do Miño, no Concello de Chantada. Pero se saímos do que é ficción, estas barcas, cunha estrutura moi particular e das que aínda se poden localizar algúns exemplares tirados nas beiras da auga, tiveron un papel relevante noutras épocas. Por un lado servían de ponte pola que persoas, animais e mercadurías atravesaban o río para acudir ás feiras e festas máis achegadas.

Por outro realizaban a función estacional de acoller as uvas vendimadas nas viñas pouco accesíbeis para transportalas en "culeiros" ata os grandes cestos que, postos en carros de vacas, logo se subían paseniño ata as adegas ou os cumios da Ribeira Sacra. O proceso seguiría ata dar no tradicional viño de cepa mencía.

As fotos desta entrada, vellas e novas (a do barqueiro cos culeiros xa fora publicadas en Circular polo Saviñao II, libro do aniversario do Círculo Cultural Recreativo Saviñao), falan un chisco de todo iso que se foi perdendo.